W ostatnich czasach coraz większe zanieczyszczenie środowiska powoduje nieprzewidywalne zmiany klimatyczne, skutkiem czego są coraz częstsze ostre zimy, ale też gorące i upalne lata. Długo utrzymująca się, gruba warstwa lodu i śniegu, na zbiornikach wody stojącej oraz bardzo gorące okresy letnie powodują przyduchę (przyducha: brak tlenu w wodzie). Dotyczy to przede wszystkim zbiorników płytkich, zamulonych, o niewielkiej powierzchni.
Przyducha jest to znaczne zmniejszenie ilości tlenu rozpuszczonego w wodzie zbiornika wodnego lub jego części, zwykle przydennej, w skrajnym przypadku mogące prowadzić do masowego wymierania zamieszkujących go organizmów, m.in. tzw. śnięcie ryb.
Przyczyny są dwie:
- zbyt gorące, bezwietrzne lata
- długie, ostre zimy
Przyducha latem
Latem jest to efekt upałów. Ryby duszą się wodzie, bo brakuje tlenu. Im wyższa temperatura wody, tym gorzej się on rozpuszcza. Brak opadów deszczu i niskie poziomy wód pogłębiają problem. Przyducha związana jest głównie z rozkładem resztek organicznych w dnie jak i dostarczonych do wody w postaci nawozów lub zanieczyszczeń. Przyducha letnia może być spowodowana również silnym zakwitem glonów - powoduje on często zaciemnienie wody i utrudnia dostęp światła, a w rezultacie ograniczenie lub zahamowanie fotosyntezy. Wtedy duże ilości tlenu wykorzystywane są do rozkładu obumarłych glonów, co często również powoduje przyduchę.
Przyducha zimą
Zimą natomiast lód pokrywa warstwa śniegu i do wody nie dociera światło, a także uniemożliwia wymianę gazową między wodą a powietrzem. Przyducha powstaje wskutek rozkładu materii organicznej (oczywiście z udziałem tlenu), co po jakimś czasie powoduje jego ubytek do poziomu, który dla ryb jest niebezpieczny bądź nawet śmiertelny. Równolegle w wodzie wzrasta ilość dwutlenku węgla, który jest antagonistą tlenu, utrudniającym rybom oddychanie - nawet, jeśli tlen w wodzie jest rozpuszczony, to CO2 obniża radykalnie możliwości przyswajania tlenu.
Co kilka lat zima nie jest zbyt łaskawa dla ryb. Zamarzający na powierzchni wody śnieg powoduje, że tworzący się lód jest zmatowiały, a leżący na nim śnieg dodatkowo utrudnia przenikanie światła. Ze względu na długotrwałość utrzymywania się takiej pogody zaczyna potęgować się niedobór tlenu w wodzie.
W pierwszej kolejności giną ryby wymagające wysokiego natlenienia wody - czyli drapieżniki. Najpierw sandacz i okoń, potem szczupaki. Po nich pada leszcz i krąp, dalej wzdręga i płoć. Niemal równocześnie z nimi pada karp (szczególnie ten duży), a także amur. W najgorszym przypadku może się zdarzyć, że przetrwają jedynie karasie, mające ponoć największą odporność na niekorzystne warunki tlenowe.
Hodowcy ryb i wędkarze boją się tych przerażających okresów.
Oto kilka z wielu smutnych przykładów z lat ubiegłych:
“Z jezior: Domowego Dużego i Małego w Szczytnie wędkarze wyciągnęli już ponad 600 kg martwych ryb. Podobne masowe ścięcia wędkarze obserwują na innych jeziorach. Boją się, że przyducha może w nich zabić wszystkie żywe organizmy. Najgorsze, że niewiele można na to poradzić - zima ciągle nie chce ustąpić.”
"W rezerwacie Trzy Jeziora, na pojezierzu Łeńczyńsko- Włodawskim, dwa dni temu wydusiły się tony płoci i krasnopióry."
"Wędkarze, strażacy i pracownicy interwencyjni od tygodnia ratują ryby w Jeziorze Wiejskim w Czarnej Dąbrówce. (…). Pokrywa je teraz gruba warstwa lodu (ponad 40 centymetrów), a nie jest głębokie. Ryby, z braku tlenu, zaczęły się dusić…"
"W niedzielę wokół zalewy Stawiki unosił się straszny smród, na brzegu leżały setki śniętych ryb, wiele wspaniałych, dużych okazów powyżej 1 m długości."
"I stało się, na Krzywiu jest przyducha. Ryby już są zdziesiątkowane, a smród siarkowodoru wydobywa się z każdego odwiertu. Koledzy wędkarze przygotujcie się na wyławianie trupów…"
"Półtorej tony śniętych ryb w zalewie Siemianówka (...). To jest miejscowy brak tlenu - wysoka temperatura, brak wiatru i niski poziom wody. Niestety odbiło się to na organizmach, które się tu znajdują."
"Zaniepokojeni właściciele ośrodków wypoczynkowych przy Jeziorze Otmuchowskim informują, że od kilku dni na brzegach jeziora pojawiają się śnięte ryby (...) Jako przyczynę dyrektor biura Polskiego Związku Wędkarskiego w Opolu wskazuje wysokie temperatury, które (...) sprzyjają wystąpieniu tak zwanej przyduchy."
"Największe okazy ważyły po kilkadziesiąt kilogramów. Sumy, tołpygi, sandacze i wiele innych - łącznie ponad dwie tony ryb padło w Jeziorze Koskowickim niedaleko Legnicy. Powód? Niski poziom tlenu w wodzie, której regularnie ubywa w akwenie..."
Smutne, lecz prawdziwe. Jak temu przeciwdziałać?
Metody walczenia ze zjawiskiem przyduchy, które mogą Ci pomóc:
- po pierwsze nie zarybiaj zbiorników porośniętych bujną roślinnością i zanieczyszczonych ściekami, bo okresy przyduchy niezależnie od naszych działań będą pojawiały się regularnie
- w przypadku zimochowów pamiętaj o właściwym ich przygotowaniu przed nastaniem zimy. Konieczne jest usunięcie resztek organicznych z dna stawu, zdezynfekowanie dna przed zalaniem stawu i udrożnienie doprowadzalników. Pamiętaj również, że roślinność twarda powinna być wykoszona i usunięta ze stawu.
- dobrym działaniem jest odśnieżanie powierzchni lodu w celu umożliwienia fotosyntezy. Gorzej, jeśli powierzchnie są duże, a z nieba systematycznie sypie się biały puch….
- możesz też spróbować przenosić ryby do zbiorników z lepiej natlenioną wodą. Trzeba jednak liczyć się z niebezpieczeństwem, jakie niesie za sobą transport ryb i ryzykiem zainfekowania ryb chorobami zakaźnymi
- możesz wprawić wodę w ruch za pomocą pomp. Jednak woda wyciągana z dna będzie zawierać wzruszone osady denne i siarkowodór. Dość istotnym problemem jest też zakup lub wypożyczenie takiej pompy. Jesteś wtedy skazany na łaskę lub niełaskę staży, wojska lub innych jednostek dysponujących takiego typu sprzętem. Ponadto trzeba pamiętać, że aby motopompa przyniosła rezultaty działanie powinno być prowadzone w momencie, kiedy zawartość tlenu nie spadła jeszcze zbyt nisko.
Wybierz tańszy, prosty i najefektywniejszy sposób.
Zastosuj systemy napowietrzania. Buduje się je z dyfuzorów zasilanych odpowiednią dmuchawą. Dyfuzory umieszcza się na dnie zbiornika, bądź podwiesza na bojce. Ich działanie powoduje, że zimą woda miejscowo nie zamarza, a latem ją dotlenia. W przypadku kilku hektarowych stawów wystarczy umieścić kilka punktów z dyfuzorami lub rusztami. Dzięki nim następuje zwiększenie zawartości tlenu w wodzie i jej wymieszanie, co stwarza odpowiednie warunki dla bytowania ryb w tym trudnym dla nich okresie.
Najefektywniejsze jest umiejscowienie dyfuzora (urządzenia wyprowadzającego sprężone powietrze do wody) w najgłębszym miejscu jeziora, około 1 metra nad dnem (wtedy potrzebne jest jednak duże nadciśnienie dmuchawy).Takie umiejscowienie dyfuzora powoduje nie tylko napowietrzenie dużej masy wody, ale również powoduje wypchnięcie odtlenionych, zimnych warstw wody przydennej do warstwy powierzchniowej. Efektem jest ograniczenie strefy niedostępnej dla ryb ze względu na braki tlenu. Ekonomia procesu podpowiada, że najlepiej umieścić dyfuzor podwieszony na bojce na głębokości około 1,5 m ( wtedy potrzebna jest dmuchawa wytwarzająca nadciśnienie tylko ok. 200 mbar).
Przykład systemu napowietrzania stawu.
System składa się z dyfuzorów drobnopęcherzykowych dyskowych lub rurowych i dmuchawy. Najbardziej podstawowym zestawem jest:
- 5 szt. dyfuzorów rurowych AT 63/1000/B podwieszonych na bojkach
- dmuchawa membranowa LW-240 w beczce ochronnej
Nie daj się zaskoczyć! Nie wiadomo, jakie niespodzianki szykuje nam lato, wiele akwenów można uratować przed przyduchą.